Formy organizowania czasu wolnego dzieci

 

Wiele form pracy wychowawczej jest związanych bezpośrednio z organizowaniem czasu wolnego dzieci i młodzieży,
czyli czasu pozostającego do ich dyspozycji poza pracą i zadaniami, jakie mają do wykonania w rodzinie, szkole czy innej instytucji społecznej, której są członkami. Formy organizowania czasu wolnego służą przede wszystkim organizowaniu wychowankom wypoczynku i rozrywki. Ma się tu na myśli czynności wykonywane zgodnie z osobistymi upodobaniami dzieci i młodzieży. Są to z reguły czynności podejmowane dobrowolnie, sprawiające prawdziwą przyjemność i nie pociągają za sobą żadnych sankcji.  Istnieje różnorodny repertuar form spędzania czasu wolnego, zwanych również formami rekreacyjnymi. Najbardziej wyczerpujący wydaje się podział form organizowania czasu wolnego opracowany przez K. Czajkowskiego. Obejmuje on 4 grupy:

- Formy rekreacji kulturalno- rozrywkowej- mogą mieć charakter bierny lub czynny. Uczestnictwo bierne dzieci
i młodzieży podczas rekreacji kulturalno-rozrywkowej to oglądanie telewizji i słuchanie radia lub nagrań z taśmy magnetofonowej i płyt oraz czytelnictwo książek i prasy, a także korzystanie z kina i teatru czy też zwiedzanie muzeów
i wystaw.     
            W organizowaniu form rekreacji biernej obowiązuje zachowanie między nimi odpowiednich proporcji. Niedopuszczalne i szkodliwe jest preferowanie wyłącznie jednej z tych form np. oglądania telewizji. Wprawdzie jest znany jej wpływ na wielostronny rozwój człowieka, bogacenie wiedzy i rozwijanie myślenia, niemniej przesiadywanie godzinami przed telewizorem wywiera zdecydowanie złe skutki dla rozwoju dzieci i młodzieży. Osłabia ich ogólną aktywność, uniemożliwia uczenie się przez działanie i nabywanie doświadczeń w warunkach podejmowania zadań, zakłóca rozkład dnia i jest przeszkodą w stosowaniu innych form rekreacji, jak czytelnictwo książek i prasy. Słuszne są takie zarzuty pod adresem telewizji, że upowszechnia antyspołeczne wzory zachowania, uczy zachowań agresywnych
i egoistycznych oraz upowszechnia konsumpcyjny stosunek do życia.
            Ujemnym wpływom telewizji można i trzeba zapobiegać przez selektywny odbiór programów. Ważna jest wspólna wymiana ocen na temat obejrzanej audycji. Odpowiedniej selekcji wymaga także słuchanie radia, korzystanie
z kina i teatru, jak również zwiedzanie wystaw i muzeów.
            Szczególne znaczenie wśród biernych form rekreacji kulturalno-rozrywkowej ma czytelnictwo książek i prasy. Pozytywną rolę spełniają sprawnie funkcjonująca biblioteka i czytelnia, z otwartymi półkami, czyli nieskrępowanym dostępem. Ważne są biblioteczka podręczna i prowadzenie rozmów o przeczytanych artykułach z prasy i książkach, szczególnie  nowo wydanych pozycjach. Dobre wyniki w upowszechnianiu lektury daje głośne czytanie fragmentu książki i przerywanie czytania w najciekawszym miejscu; w tej sposób zachęca się do samodzielnego jej przeczytania.
            Formy uczestnictwa czynnego w rekreacji kulturalno- rozrywkowej obejmują gry, zabawy ruchowo-zręcznościowe, dydaktyczne, typu harcerskiego, towarzyskie i stolikowe, kolekcjonerstwo, a także organizowanie imprez i uroczystości przy wydatnym współdziałaniu dzieci i młodzieży. Formy tego typu umożliwiają im sprawdzenie swoich umiejętności, praktycznej przydatności wiedzy o świecie i ludziach, a także wyrobienia towarzyskiego. Poza tym stanowią udaną lekcję rozwijania u chłopców i dziewcząt zachowań i postaw społecznie pożądanych, a także wrażliwości estetycznej oraz poszerzania swych zainteresowań. Na szczególną uwagę zasługuje organizowanie imprez i uroczystości, najczęściej przy czynnym współudziale dzieci i młodzieży. Są to:

•  imprezy towarzyskie, a więc: wieczorki taneczne, obchodzenie imienin, spotkania z okazji Dnia Matki, Dnia Dziecka, pokazy zręczności i mody, godziny szczerości

• imprezy artystyczne, jak: wieczory baśni i bajek, inscenizacje fragmentów książek i wierszy, teatr lalek i cieni, wieczory muzyczne i śpiewacze

•  imprezy o charakterze obrzędowym, związane z uczczeniem tradycji i zwyczajów, są nimi: „Andrzejki”, „Mikołajki”, dzielenie się opłatkiem, topienie Marzanny, święto pieczonego ziemniaka

• imprez z okazji rocznic narodowych i państwowych, jak: święto 3 Maja, rocznica zakończenia drugiej wojny światowej, święto niepodległości.

            Niebagatelnymi formami rekreacji kulturalno- rozrywkowej są także różnego rodzaju konkursy, spotkania
z ciekawymi ludźmi, wspólne rozwiązywanie zagadek i krzyżówek, organizowanie wystaw.

- Formy rekreacji twórczej- jako następna grupa różnych sposobów spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież, wymagają często specjalnego wyposażenia w niezbędne narzędzia, pomoce i materiały. Pozwalają dzieciom i młodzieży dowartościować się, odkryć u siebie nowe możliwości i zdolności, odzyskać pewność siebie i uwierzyć, że jest się użytecznym. Wyrabiają umiejętności manualne i kształtują poczucie piękna. Wszystko to ma niewątpliwe znaczenie zarówno z punktu widzenia zdrowia psychicznego, jak również przygotowania do należytego spędzania czasu wolnego
w wieku dojrzałym.
Formy rekreacji twórczej obejmują szeroki zakres różnego rodzaju zajęć, w tym:

• zajęcia plastyczne: rysowanie, malowanie, prace z różnych materiałów i tworzyw, np.: robienie zabawek, lalek, kukiełek, a także szydełkowanie, haftowanie, szycie prostej odzieży

• zajęcia techniczne i konstrukcyjne o charakterze zabawowym albo praktyczno-użytecznym, budowanie modeli samolotów, rakiet, okrętów, produkowanie zabawek wymagających wiedzy i umiejętności z zakresu mechaniki.

• zajęcia umuzykalniające, które polegają na organizowaniu zespołów śpiewaczych, tanecznych i orkiestrowych, koncertów życzeń „na żywo” lub nagranych na taśmie magnetofonowej, koncertów z nagrań ulubionego kompozytora, organizowaniu „mini turniejów” piosenek lub gry na instrumentach.

Innymi formami rekreacji twórczej są improwizacje sceniczne niekoniecznie wymagające sceny w jej klasycznym rozumieniu ani też kostiumów, charakteryzacji i rekwizytów. Do form tego rodzaju zalicza się także zajęcia fotograficzne i filmowe, zajęcia związane z twórczością wychowanków, np. pisanie listów, pamiętników, wierszy; zajęcia poznawcze, jak: wywiady z ciekawymi ludźmi, obserwowanie przyrody, poszukiwanie rozwiązań określonych problemów za pomocą dyskusji o przez lekturę książek.

- Formy rekreacji fizycznej, czyli ruchowej- są łatwe do stosowania i na ogół powszechnie akceptowane przez wychowanków. Służą nade wszystko ich zdrowiu fizycznemu i dobremu samopoczuciu. Stosowanie tego rodzaju form potwierdza starożytna maksyma: „w zdrowym ciele- zdrowy duch”. Stoją one na straży higieny psychicznej, dodają sił
i świeżości życia, napajają optymizmem. Należą do nich głównie:

•  wycieczki piesze i rowerowe, autobusowe i kolejowe, kilkugodzinne i całodzienne; dużą atrakcję dla dzieci
  i młodzieży stanowią rajdy, biwaki i kuligi

• gry i zabawy sportowe lub ćwiczenia ruchowe, np. gra w tenisa, dwa ognie, siatkówkę, koszykówkę, piłkę ręczną, piłkę nożną, wyścig kolarski, jazda na łyżwach, nartach i wrotkach, nauka pływania, ćwiczenia gimnastyczne

• zabawy ruchowe, bieżne, np. „wiewiórki w dziupli”, „wilki i owce”, w chowanego, oraz zabawy, rzutne np. piłka

w półkolu, stójka, odbijany w kole, skoczne, jak skakanka, wywijało, zabawy z mocowaniem

• zabawy i gry terenowe obejmujące pokonywanie przeszkód, zdobywanie umiejętności poruszania się i orientowania

w terenie

- Formy rekreacji przez działalność społeczną- główną ich funkcją jest wyzwalanie u dzieci i młodzieży działań na rzecz innych ludzi. Chodzi tu głównie o umożliwianie wychowankom przyswajania postaw altruistycznych, zwłaszcza okazywania innym swej życzliwości i przychylności. Pozbawianie dzieci takich możliwości w czasie wolnym byłoby znacznym zubożeniem procesu wychowania, trudnym do nadrobienia gdzie indziej.
Formami rekreacji poprzez działalność społeczną mogą być m.in.:

•  praca na rzecz rówieśników lub młodszych od siebie potrzebujących pomocy lub wsparcia moralnego np. w nauce lub w chwilach rozterki duchowej i niepokoju

• pomoc ludziom chorym, kalekim i starym, np. w formie robienia zakupów lub oddawania im drobnych usług

• opiekowanie się zwierzętami domowymi, łącznie z ich wyprowadzaniem i dbałością o czystość, dokarmianie ptaków, hodowla rybek i roślin

• usługi na rzecz domu, szkoły lub innej instytucji społecznej, takie jak sprzątanie i troska o wygląd estetyczny

•  obsługa sanitarna w czasie organizowanych imprez, wycieczek, rajdów

            Głównymi inicjatorami i kierownikami przedstawionych form rekreacji w warunkach optymalnych są sami wychowankowie. Jest to możliwe dzięki zapewnieniu im współudziału w planowaniu, prowadzeniu i ocenianiu zajęć. Wymaga to inspiracji i dyskretnego kierowania dziećmi i młodzieżą, a nade wszystko partnerskiego do nich podejścia.